Zoals ressentiment volgens Menno ter Braak aan de basis lag van het nationaalsocialisme, zo zou het volgens velen ook het huidige rechtspopulisme verklaren. Zij vegen daarmee hun eigen intellectuele straatje schoon.
Door Merijn Oudenampsen
Er gaat bijna geen verkiezing meer voorbij zonder een uitgebreide reeks van beschouwingen over de boze burger. Het lijkt wel alsof zich een nieuwe waterscheiding heeft voorgedaan onder het electoraat. Er is de kiezer die stemt op de middenpartijen, die in de media doorgaat voor rationeel, verantwoordelijk en genuanceerd. En er is de boze burger die stemt op de flanken, een menselijke achtbaan van rondcirkelende passies en emoties. De boze burger stemt uit protest, uit woede, uit jaloezie, uit angst en onverdraagzaamheid, maar nimmer, zo lijkt het, op basis van een weloverwogen politiek besluit. De rationele benadering van politiek, zo schrijft Trouw, ‘heeft een woedend, somber volk opgeleverd, dat weinig hoopvol is over de oplossingsvaardigheden van de politiek’. De krant heeft zelfs een ‘Bang-o-meter’ op zijn website staan, waar de kiezer zijn eigen hysterie en irrationaliteit kan testen.
De Europese verkiezingen van de afgelopen maand vormen geen uitzondering op dat patroon. Ook hier overheersen de psychologiserende bespiegelingen. NRC Handelsblad schrijft over de doorbraak van een ‘enorm cohort boze burgers die zich financieel bedreigd en door alle traditionele partijen in de steek gelaten voelen’. Het AD schrijft over ‘een spectrum van vijftig tinten grijze boosheid’. Weer anderen wijten de uitslag aan haat voor Europa, angst voor globalisering, woede over heersende elites, afgunst jegens bankiers en afkeer van immigratie. Bij zijn aantreden als voorzitter van het Europees Parlement stelde Martin Schulz dat de onvrede over het Europees bezuinigingsbeleid en het democratisch tekort problematisch is omdat het de voedingsbodem vormt voor ‘anti-Europees ressentiment’. Het is blijkbaar niet mogelijk op rationele of inhoudelijke gronden een EU-scepticus te zijn.