Met één oog dicht, uit zelfbescherming, kijk ik naar een korte toespraak van Frans Timmermans in het Europees Parlement deze week ter bevordering van meer draagvlak voor vluchtelingen.
De toespraak is van hetzelfde kaliber als die hij hield na de MH17 ramp, of van de mierzoete epistels die hij achterlaat op Facebook en onlangs nog in de krant. Zijn gezicht kijkt ernstig, zijn stem is vol emotie, zijn gebaren bijna smekend, of: profetisch. Ja, dat is het, profetisch. De stilte in de zaal is een kracht in zichzelf en de golf waarop Timmermans surft.
Wat de profeet verkoopt is (niet erg geloofwaardige) emotie, daarover kunnen we het denk ik eens zijn. Niks mis met een beetje emotie, maar hier is het veel meer dan dat. Hij spreekt over de vluchtelingen in Zweden, die -blijkbaar- nog te weinig als mensen worden gezien. ‘Ze zijn geen nummers, geen objecten!’ roept hij uit. ‘Het zijn mensen zoals jij en ik, die een toekomst willen, die een toekomst voor hun kinderen willen!’ De Zweedse voetballer Zlatan Ibrahimović wordt er bij gehaald. Hij drukt dus op de bal-bier-bewondering knop, ik zucht. Ik wissel van oog, kijk naar die koele ernst en hoor: ‘Ook Zlatan is met zijn ouders de Balkan ontvlucht twintig jaar geleden en nú is hij een trotse Zweed. En Zweden is trots op hem’. Hij wil dat iedere vluchteling zoals Zlatan kan worden. Schouders eronder, kom op nou.
Timmermans gedraagt zich als een begrafenisstoet waar iedereen netjes voor stilstaat op de weg, zodat hij voorbij kan rijden. Je toont als voorbijganger respect, ook al is de dode een onbekende voor je. Het geeft dan blijkbaar niet dat hij liegt (Zlatan is gewoon vijfendertig jaar geleden in Malmö, Zweden geboren). Het geeft blijkbaar ook niet dat hij uitsluitend een beroep doet op de traanbuizen van toehoorders om zo, op autoritaire wijze, goede intenties te verheffen boven de complexe werkelijkheid. Het geeft blijkbaar niet dat in zíjn happy ending de vluchtelingen zullen blijven. Wat rechtvaardigt al deze openlijke ‘slordigheden’ en harde leugens eigenlijk? Want Timmermans mag dan een begrafenisstoet zijn, ligt er eigenlijk wel een kist in de lijkwagen?
Ik doe allebei mijn ogen weer open. Sentimentaliteit kent veel onschuldige vormen, zoals die van porseleinen engeltjes in de vensterbank en bombastische ballads van Adele, maar in het politieke debat, en tot waar die reikt, is sentimentaliteit vooral een middel om de geadresseerde toehoorder zijn waardigheid af te pakken en machteloos te maken, doelbewust. Hoe grotesker de bewijsdrang en hoe diepgevoeliger Timmermans miljoenen vluchtelingen en andere slachtoffers onder zijn hoede neemt, hoe makkelijker het is om te liegen en de boel te bedisselen. Niemand weerspreekt zulke barmhartigheid. Dit zeg ik al jaren: politieke correctheid is een aflaat.
Daarom wordt groot menselijk leed -aangespoelde kinderen, ontheemde volken- voortdurend geprojecteerd op de fortuinlijke anderen, die uit angst om voor harteloos en onmenselijk te worden uitgemaakt (hoe zou dat nou komen) elk rationeel en redelijk (tegen)argument meteen uit handen laat vallen. Niet alleen omdat ze te slap zijn, sentimentaliteit vernedert degenen waarop een humanitair beroep wordt gedaan. ‘Eet het wereldleed uit mijn hand of anders ontmenselijk ik jou’. Dat is -binnen de context van een politiek bestel- een zuivere daad van agressie.
Sentimentalisten, zoals Timmermans (maar ook Tony Blair beheerste de kunst der manipulatie, en Sylvana in zekere zin, en zelfs moeder Theresa) gebruiken het leed van (treurig genoeg) buitenstaanders, zieken en gemarginaliseerden om de eigen bevolking of kring van mensen te manipuleren en te bewegen tot het marginaliseren van zichzelf. Dat geeft macht. Schuld en schaamte over ons eigen, welvarende, onverdiende lot moeten verhullen dat politici ons helemaal niets te bieden hebben en ons niet op een waardige manier behandelen (de vluchtelingen ook niet for that matter). Want dan zouden ze onze zorgen serieus nemen en ons niet voor islamofoben uitmaken. Zo kan het ook gebeuren dat weeshuizen in Afrika kinderen laten ontvoeren om erin te stoppen, zodat het geld blijft komen. Die wreedheid en corruptie wordt door voornamelijk Westerse, sentimentele verlangens in stand gehouden. Sentiment is een middel om wreedheid te maskeren. Eigenlijk vallen ze met elkaar samen.