Kun je je voorstellen dat de Nederlandse burgers het voltallige kabinet naar huis sturen? En is het voorstelbaar dat een groep van willekeurig gekozen burgers de grondwet herschrijven, inclusief teksten die erop zijn gericht om fraude door ondernemingen uit te bannen?
Het lijkt onvoorstelbaar, maar de IJslanders hebben dit echt gedaan. Ze dwongen de regering om ontslag te nemen nadat een bankfraude schandaal aan het licht was gekomen, maakten een einde aan de macht van de leidende politieke partij en vormden een groep van burgers die de opdracht kregen om een nieuwe grondwet te schrijven, waarmee de hebzucht van bedrijven een halt kon worden toegeroepen en daardoor de vernietiging van het land werd verhinderd. Dit speelde zich af nadat in 2008 de bankencrisis uitbrak, die vooral voor IJsland grote gevolgen heeft gehad.
In IJsland gingen de burgers massaal de straat op, in wat bekend kwam te staan als ‘de potten en pannen revolutie’. Dit leidde tot de arrestatie en vervolging van meerdere bankiers, die van verantwoordelijkheid voor de economische ineenstorting werden beschuldigd. De IJslanders weigerden op te draaien voor hun fouten en verwierpen de plannen om de banken uit hun belastinggeld een bailout te geven.
Het riskante spel dat door de spelers op de financiële markten (grootbanken, investeerders, verzekeringsmaatschappijen, hedgefunds) in de jaren voorafgaand aan de financiële crisis werd gespeeld leverde enorme winsten op, die in de zakken van de beleggers verdwenen. De verliezen kwamen aan het licht toen de crisis uitbrak en deze werden gesocialiseerd. Anders gezegd, de verliezen kwamen voor rekening van de belastingbetalers overal in de wereld. Een uitzondering hierop vormde IJsland, dat de economie in een snel tempo ten onder zag gaan toen de IJslandse banken in moeilijkheden kwamen. De financiële sector was voor de crisis oppermachtig in IJsland en de financiële strop was daardoor niet te dragen door de 328.000 IJslanders. IJsland weigerde de verliezen van de banken, die aan het grote casino hadden meegedaan te compenseren met belastinggeld. Het gevolg hiervan was dat de financiële markten de handen van IJsland af haalden. Dit blijkt achteraf een weldaad te zijn geweest voor het land.