Vanuit zijn nieuwe kantoor aan de Weesperzijde kijkt Paul Scheffer naar de Pijp, de smeltkroes waar hij al ruim dertig jaar woont. Hier aan deze kant van de Amstel lijkt de multiculturele samenleving plotseling ver weg. De enige clustering van vreemdelingen bevindt zich enkele tientallen meters verderop in het luxueuze Amstel Hotel.
Scheffer heeft gewacht met een interview over de vluchtelingencrisis vanwege een verlegenheid met het onderwerp, die hij naar eigen zeggen met velen deelt. Nu is de hoogleraar Europese Studies in Tilburg en publicist klaar voor zijn eerste vraaggesprek. Hij heeft de voorbije dagen driftig aantekeningen gemaakt.
Een interview met Scheffer, die in 2000 het debat over de multiculturele samenleving aanslingerde met zijn essay ‘Het multiculturele drama’, heeft iets weg van het bijwonen van een lezing. Scheffer kiest zijn woorden zeer zorgvuldig en eist nuance in de weergave ervan. Voor zijn neus ligt een krantenknipsel uit het FD.
‘Wir schaffen das.’
‘De nu al legendarische woorden van bondskanselier Angela Merkel: laat de vluchtelingen maar komen, wij kunnen het aan. Ik dacht meteen: als dat maar goed gaat. Ik ben de laatste om Merkels motieven in twijfel te trekken, maar ik vind het een geweldige fout. “Wir schaffen das.” Nee, deze keuze voor open grenzen gaat Duitsland dus níet “schaffen”.’
Waarom zei Merkel dit, denkt u?
‘Wat zeker een rol speelt is dat Duitsland, met zijn oorlogsverleden, zich in een morele depressie bevindt na de verwijten van dictatoriaal gedrag in de Griekenland-crisis. Daarop volgde nu de morele euforie: kijk eens, iedereen wil naar ons toekomen! Duitsland legde eerst zijn bezuinigingsethiek aan Europa op. Nu volgt de gewetensethiek. Het is fantastisch dat zo veel mensen zeggen: we moeten iets doen! Hier in Nederland ook trouwens. Maar die Wilkommenskultur zonder grenzen is niet bestendig op de lange termijn.’
Gaat Nederland daar ook de gevolgen van ondervinden?
‘Als Duitsland niet iedereen goed opvangt, trekken mensen verder naar de buurlanden. Je ziet nu al de wanhoop in München. Een SPD-politica riep huilend dat de openbare orde in het geding is. De Süddeutsche Zeitung, die voorop liep in de Willkommenskultur, stelt nu steeds pijnlijker vragen: kunnen we deze grenzeloze solidariteit wel dragen? Nee dus.’
Wat is het allergrootste probleem?
‘Europa bewaakt zijn buitengrenzen niet. Hoe kun je een unie willen vormen zonder buitengrenzen? Er zijn nu twee mogelijkheden: of we vallen terug via de renationalisering van de grenzen, of we gaan vooruit. Er is een stille revolutie gaande. Tien jaar geleden was Europa steevast achterpaginanieuws. Inmiddels is de hele horizon waarbinnen we denken Europa. Voor het eerst snappen we dat de grens van Griekenland ónze grens is. En dat het begrotingstekort van Italië óns begrotingstekort is.’