Geheimzinnigheid is het échte beleid

Gisteren schreef NRC-journalist Tom-Jan Meeus een uitstekende column over het ministerie van Veiligheid en Justitie waar de geur van doofpot aan kleeft. Het gedonder rond dat verdwenen bonnetje is geen incident: “Ze staan voor een praktijk die op dat ministerie jaren heeft voortgewoekerd.”

Meeus heeft volstrekt gelijk dat ‘feiten worden verbogen om tot de politiek gewenste werkelijkheid te komen’. Veiligheid en Justitie – het ‘partijkantoor van de VVD’ (volgens Buma) – spande de afgelopen jaren de kroon in het bedrijven van propaganda voor de eigen bewindslieden en het schrijven van ontwijkende Kamerbrieven. (Ik heb medelijden met de goedwillende ambtenaren op dit ministerie.)

Maar het probleem gaat veel verder dan dat bonnetje en dit ene ministerie. Iedere Haagse waarnemer weet dat het afgelopen decennium een ongekende politisering van communicatie heeft plaatsgevonden, op bijna alle ministeries. Politieke advisering werd steeds belangrijker dan inhoudelijke – of ambtelijke tegenspraak. ‘Beeldvorming’ werd het toverwoord, een pro-actief pr-beleid vanuit het kabinet tégen maatschappelijke of oppositionele weerstand werd nodig geacht om de slag om de kiezer te winnen. Kijk om je heen, en je weet wat dit pro-actieve communicatiebeleid ons heeft gebracht – alleen maar verliezers. Erosie van vertrouwen, erosie van aanzien, erosie van de fundamenten van onze democratische samenleving.

De keuze voor ‘het eigen verhaal’ van de macht, van ministers, van leidende politici, betekende dat men ‘regie’ ging voeren. Die regie bestaat eruit dat je onwelgevallige feiten weglaat, en dat de macht de timing bepaalt over of en wanneer informatie openbaar wordt. En hoe. En voorzien van welke beleidsconclusies. Niet de burger, niet de pers, niet het parlement heeft iets te zeggen over onderliggende informatie. Welnee. Er loopt in Den Haag inmiddels een hele lichting persvoorlichters en woordvoerders rond die dit nog normaal vindt ook. Een arrogant ‘we run this country’-denken heeft zich genesteld in de binnenkamer van de macht.

Dit is een stukje uit de geweldige column van Pieter Klein. Lees ‘m helemaal op RTL Nieuws

Klokkenluiders: redt de integriteit van de overheid! En daarmee onze democratie

De Journalist van het Jaar 2015, Bas Haan over bluffen, liegen en vals spelen in politiek Den Haag. Nog één keer de Teeven-deal, uitgelegd en toegelicht door de onthuller zelf.

Zeg tegen een voorlichter of een andere ambtenaar van een ministerie dat hij liegt en hij wordt ontzettend kwaad. ‘Ik lieg nooit’, is de standaard reactie. En vaak heeft die voorlichter dan strikt genomen gelijk. Terwijl de ‘voorlichting’ die hij geeft toch de grootst mogelijke onzin is.

Dit is wat ik tijdens de bonnetjes­affaire rond de Teeven-deal vaker meemaakte. Ik zei dan dat ik verkeerde informatie had gekregen of dat de minister de Kamer verkeerd had geïnformeerd. Om vervolgens steevast in een oeverloze semantische discussie over liegen en waarheid te verzanden.

Want als een staatssecretaris zich kan herinneren dat-ie zo’n vijftien jaar geleden ongeveer 4,8 miljoen gulden aan een crimineel overmaakte terwijl het in werkelijkheid 4.710.627,18 gulden was, dan is de stelling ‘Teeven had onvoldoende herinneringen aan de feitelijke financiële afwikkeling van de schikking’, strikt genomen geen leugen.

En als een minister in een uren durend debat bij herhaling aan de Kamer voorrekent dat de crimineel 1,25 miljoen heeft gekregen, dan is de stelling achteraf dat hij niet heeft gesproken ‘over wat feitelijk is overgemaakt’, strikt genomen geen leugen.

Maar ondertussen worden volk en vaderland natuurlijk wel gewoon voorgelogen. De overheid creëert een beeld dat niets met de waarheid te maken heeft. Beeldvorming prevaleert.

Mist creëren en feiten verbloemen om maar geen fouten te hoeven erkennen. En vervolgens een semantische spelletje spelen dat er niet gelogen is en dús de waarheid is verteld. Met als doel de bewindspersonen en het departement te beschermen. Het is helaas aan de orde van de dag, zo ervaren we niet alleen bij Nieuwsuur. Het is een onderwerp dat leeft onder journalisten. Maar het is zelden hard te maken.

Wat de Teeven-affaire bijzonder maakt is dat tot in detail is vast komen te staan hoe de overheid met de waarheid omging. Het begon met de onthulling in maart 2014 van nieuwe feiten over een oude deal: namelijk dat de Belastingdienst werd buitengesloten bij een witwasoperatie ten gunste van een crimineel – tegen alle geldende regels in en zelfs tegen het expliciete verbod in van de minister en de top van het Openbaar Ministerie. Direct na uitzending deed het ministerie een mislukte poging het nieuws te bagatelliseren waardoor het uitmondde in de affaire. En daarbij werd niet alleen semantisch gelogen. Er werd gelogen en in alle te verzinnen betekenissen van het woord liegen.

Lees dit interview met onderzoeksjournalist Bas Haan verder op VillaMedia