Lange tijd was het associatieakkoord ‘slechts een handelsverdrag,’ maar nu de PvdA, D66 en GroenLinks zich in de campagne rond het referendum mengen, komt er steeds meer nadruk op de politieke delen van het associatieverdrag. Bovenal zou het akkoord de democratie en de mensenrechten van Oekraïeners bevorderen. Het politieke gedeelte van het verdrag waaronder deze thema’s vallen is al ondertekend in maart 2014. Iets meer dan twee jaar later stellen we daarom de vraag: Hoe staat het ervoor met de mensenrechtensituatie in Oekraïne?
‘Ondanks dat ze me een spion van Poetin zullen noemen, zal ik aan iedereen die het horen wil zeggen dat ik weiger om voor het (Oekraïense) leger gemobiliseerd te worden en ik roep iedereen op om hetzelfde te doen. Ik ga liever de cel in dan dat ik mijn landgenoten moet doden. Aan deze hel (de oorlog in Donbas) moet een einde komen.’ Een maand nadat de Oekraïense journalist Ruslan Kotsaba deze uitspraken deed en online zette, werd hij gearresteerd. In februari 2015 wordt hij door de Oekraïense autoriteiten vastgezet wegens ‘landverraad’. Ruim een jaar later, zit Kotsaba nog altijd in de cel en hangt hem een mogelijke celstraf van 15 jaar boven het hoofd.
Rondom de arrestatie van Ruslan Kotsaba was het relatief stil. Iets wat volgens Volodymyr Chemerys ten tijde van Janoekovitsj ondenkbaar zou zijn geweest. ‘Een jaar lang een journalist vasthouden zou toen zeker hebben geleid tot verzet hiertegen vanuit de Oekraïense bevolking.’ De 53 jaar oude Chemerys is een mensenrechtenactivist van het eerste uur. Al in de jaren tachtig was hij politiek actief als mede-oprichter van de Oekraïense Helsinki Unie, een van de eerste perestrojka-organisaties in het land die opkwam voor onafhankelijkheid van Rusland. In Oekraïne staat Chemerys het beste bekend als één van de informele leiders achter het ‘Oekraïne zonder Kuchma’ protest in 2000 en 2001. Destijds trokken tienduizenden mensen naar het Maidanplein om het vertrek van president Kuchma te eisen, nadat aan het licht was gekomen dat hij mogelijk het bevel had gegeven voor de moord op onderzoeksjournalist Georgiy Gongadze.
‘We moeten concluderen dat de mensenrechtensituatie in Oekraïne, na de Euromaidan-revolutie, ontzettend is verslechterd,’ aldus Chemerys. ‘In augustus 2014 zagen we hier al de eerste tekenen van. Het begon met een nieuwe wet die het mogelijk maakte om mensen dertig dagen in voorarrest te houden. Terwijl de Oekraïense grondwet heel duidelijk stelt dat een arrestant zonder aanklacht niet langer mag worden vastgehouden dan 72 uur’.
Daarna, in 2015, werd een serie ‘decommuniseringswetten’ aangenomen. Hierin zijn onder meer een verbod opgenomen op het tonen van communistische symbolen en het openlijk uiten van communistische sympathieën. De regering van Oekraïne liet er geen gras over groeien en gebruikte deze wet vrijwel direct om drie communistische partijen deelname aan de volgende verkiezingen te ontzeggen. ‘Los van wat je vindt van het communisme is deze wet in strijd met het Europees Verdrag voor de rechten van de mens’ zegt Chemerys met ernst. ‘Waaronder het recht op associatie en vrijheid van meningsuiting.’ Zijn zorgen over deze wet worden gedeeld de Verenigde Naties en de OVSE en mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International.