Een van de grootste mythes over de kredietcrisis is dat ‘niemand het zag aankomen’. Nout Wellink herhaalde dit sprookje vorige week in een gesprek met Ewald Engelen bij Pauw. Het werd voor zoete koek geslikt terwijl het toch aantoonbaar onjuist is. In de bestseller ‘The Big Short’ staat bijvoorbeeld nauwkeurig beschreven hoe een aantal Amerikaanse beleggers de crisis wel degelijk zagen aankomen en hier uiteindelijk ook enorm veel geld mee hebben weten te verdienen door te speculeren tegen de rommelhypotheken. Nout Wellink zou misschien ook eens op YouTube naar de lange toespraak van meer dan een uur moeten kijken die de Amerikaanse beurshandelaar Peter Schiff in 2006 – een jaar voor het uitbreken van de financiële crisis – heeft gegeven op een conferentie in Las Vegas.1 In deze toespraak voorspelt Schiff met grote precisie wat er zich een jaar zou gaan voltrekken. Er waren dus genoeg mensen die de crisis zagen aankomen, dat wil zeggen handelaren en beleggers met ‘inside knowledge’: marktspelers. Nout Wellink heeft ongetwijfeld wel gelijk als hij bedoelt dat toezichthouders deze storm niet zagen aankomen.
Wat kunnen we hiervan leren? Dat toezichthouders blijkbaar geen partij zijn voor marktspelers en steeds hijgend achter de feiten aanhobbelen. Het volgende pregnante voorbeeld is een goede illustratie van de ongelijke machtsverhoudingen. In 2008 toen de Amerikaanse federale overheid zich gedwongen zag de twee enorme hypotheekverstrekkers met die grappige namen Fannie en Freddie te redden riep ze de hulp in van zakenbank Morgen Stanley die onmiddellijk de gegevens naar haar datacentrum in India verstuurde waar 1300 medewerkers de hypotheken– de helft van alle hypotheken in de VS (!) – stuk voor stuk in een paar weken tijd analyseerden.2 Als de Amerikaanse toezichthouder blijkbaar zelf niet de capaciteiten in huis heeft om het probleem snel genoeg te kunnen doorgronden heeft de Nederlandse of Europese toezichthouder dat dan wel? De financiële sector is niet alleen in staat de knapste koppen de meest ingewikkelde producten te laten bedenken die geen toezichthouder ooit goed zal (kunnen) begrijpen hij is bovendien ook in staat met een leger van lobbyisten en advocaten druk uit te oefenen op zowel de wetgever als de rechterlijke macht. En mocht dit alles niet voldoende zijn dan kan men altijd nog subtiel bij een toezichthouder laten doorschemeren dat voor hem in de toekomst een goed betaalde baan bij een bank is weggelegd als hij nu even een oogje dichtknijpt.
Nog meer regulering en staatscontrole, zoals Engelen bepleit, lijkt dus een heilloze weg te zijn. Wat is het alternatief? Vuur met vuur bestrijden. ‘Greed’ kan alleen maar door ‘fear’ in toom worden gehouden. Hebzucht en angst zijn de twee mechanismen op basis waarvan de markt functioneert. Tenminste als ze met rust wordt gelaten. Maar precies daar hebben politici en toezichthouders het met hun regelgeving de afgelopen decennia laten afweten en fout op fout gestapeld. Want tja, is het nou zo moeilijk te bedenken dat zodra er een depositogarantiestelsel wordt opgetuigd iedereen, van de kleine spaarder tot gemeenten, zijn geld gaat parkeren op banken zoals Icesave die het geld vervolgens risicovol moeten gaan beleggen om zo hun (hebberige) spaarders de hoogste spaarrente te kunnen bieden? Is het echt zo lastig te begrijpen dat zodra je als staat (impliciet) garant staat voor banken individuele bankiers grote risico’s zullen gaan nemen omdat ze de verliezen toch wel op de belastingbetaler kunnen afwentelen? En kunnen we het huidige geklaag over ‘too big to fail’ systeembanken serieus nemen van iemand die in het verleden nota bene alles op alles heeft gezet om zelfs ABN-AMRO en ING met elkaar te laten fuseren?
Politici en toezichthouders zijn de afgelopen decennia niet erg verstandig bezig geweest. Terwijl politici met lucifers liepen te spelen door het afgeven van allerlei (impliciete) garanties liepen centrale bankiers in hetzelfde huis met een jerrycan benzine rond te sprenkelen door het voeren van een ruimhartige geldpolitiek met kunstmatig lage rentes. Een hoge rente maakt geld namelijk schaars en duur en dwingt banken, investeerders en consumenten er zuinig en verstandig mee om te gaan in plaats van het risicovol, bijvoorbeeld in rommelhypotheken, te gaan beleggen. Maar centrale banken wereldwijd waaronder de ECB zijn juist bezig met een politiek van ongekende geldverruiming en (dus) kunstmatig lage rentes. Dit moet, althans volgens economen van de Oostenrijkse School zoals Hayek en Rothbard, uiteindelijk tot nieuwe zeepbellen leiden. Al dat geld van de centrale bank, de benzine, moet ergens naar toe en als de politiek vervolgens ook nog tegelijkertijd met vuur gaat lopen spelen door de angst voor risicovolle beleggingen via (impliciete) garanties uit de markt te nemen moeten we niet gek staan te kijken als het huis afbrandt.
Wat is het alternatief? Misschien zouden we eens een voorbeeld moeten nemen aan een tijd toen er nog helemaal geen toezichthouders en centrale banken waren. Een tijd waarin er sprake was van zogenaamd ‘vrij bankieren’.3 Een tijd met ongekende economische groei. Een tijd waarin er wel eens een bank op de fles ging, net zoals er nu dagelijks bedrijven failliet gaan, maar zonder dat dit ‘systeemconsequenties’ had. Ik heb het over de negentiende eeuw. Historische ontwikkelingen zijn nou eenmaal helaas niet altijd een stap vooruit. Soms doet de geschiedenis een paar stapjes terug of begeeft ze zich op een doodlopend pad. De introductie de afgelopen eeuw van centrale banken en de optuiging van een groot regel-, controle- en garantiesysteem rondom de financiële sector is daar een goed voorbeeld van. In plaats van nog meer regelgeving en nog meer controle zoals Wellink en Engelen in feite allebei bepleiten, nog meer van hetzelfde dus, zouden we er misschien verstandiger aan doen toezichthouders en centrale banken zoals de ECB maar helemaal af te schaffen en zo de menselijke hebzucht met angst te compenseren.
1 https://www.youtube.com/watch?v=jj8rMwdQf6k
2 Andrew Sorkin in Too big to fail, bladzijde 224
3 http://en.wikipedia.org/wiki/Free_banking